Kolej na kolej

Nie tak dawno pisałem o kolei linowej na Kujawach, położonej w środkowej Polsce. Gdybym prowadził ten blog w połowie 17. wieku, to na pewno bym podzielił się informacją o kolei linowej w Gdańsku (prawie tak daleko na północ jak się da w Polsce). No cóż, przegapiłem wtedy tę okazję, wracam do niej dzisiaj. Lepiej późno (jakieś 400 lat opóźnienia) niż wcale😏😀.

Rozpocznijmy o krótkiej informacji o konstruktorze kolei linowej w tym nadmorskim mieście. Był nim Holender (a właściwie Fryzyjczyk) Adam Wijbe, przy czym w różnych źródłach spotykamy jego nazwisko jako Wiebe, Wybe i Wÿbe. Niewiele wiadomo o jego młodości ani o powodach osiedlenia się w Gdańsku około 1616 roku.

Wiemy natomiast na pewno, że Wiebe, używając dzisiejszej terminologii, „zrobił karierę” w Gdańsku. Akta Kasy Miejskiej określają go jako budowniczego młynów i wodociągów, wynalazcę, budowniczego wodnego, inżyniera. Zaczęło się od budowy wiatraka na Olszynce (obecnie dzielnica Gdańska), następnie była pompa odwadniająca napędzana końskim kieratem, odbudowa i modernizacja stacji pomp na Kanale Raduni nazywanej Kunsztem Wodnym, przebudowa sieci wodociągowej Gdańska, system odwadniania terenów Dolnego Miasta, strażacka pompa, pogłębiarka z konnym napędem, wreszcie maszyna do cięcia lodu na Wiśle.

Ale najbardziej spektakularnym dziełem Wiebego była kolej linowa łącząca Biskupią Górę (Bischofsberg) z Bastionem Góra (Bastion Berg), zbudowana w 1639 roku. Kolejka ta ustawiona na podporach, biegnąca ponad Kanałem Raduni, posłużyła do transportu materiału ze szczytu Góry Biskupiej w dół, ku fortyfikacjom na wysokości Kościoła św. Trójcy, gdzie podwyższano bastion zwany wtedy Przedmiejskim a później Bastionem Wiebego.

Prace wymagały transportu wielkich mas ziemi na odległość w prostej linii około 200 metrów, ale do po drodze była i fosa, i kanał Raduni, i wreszcie znaczne różnice wzniesień. W celu uniknięcia tych przeszkód Wiebe opracował kolejkę linową, napędzaną czterokonnym kieratem. Po raz pierwszy zastosowano nie pojedynczy sznur z transportem naprzemiennym w obie strony przy użyciu jednego pojemnika, lecz plecioną linę w kształcie pętli, przenoszącą ładunek w sposób ciągły za pomocą 120 lekkich i wytrzymałych wiklinowych koszy. Lina oparta była na drewnianych podporach wyposażonych w drewniane koła, po których przesuwała się lina. Odcinek liny z koszami pełnymi opierał się na siedmiu podporach, a odcinek z pojemnikami pustymi opierał się na jednej. Miejsce załadunku na Biskupiej Górze leżało wyżej niż przebudowywany bastion, więc ciężar załadowanych wiklinowych koszy pomagał napędzać kolejkę.

Była to pierwsza na świecie kolejka linowa z ruchem ciągłym i wieloma podporami na trasie. Spotkała się z wielkim zainteresowaniem w całej Europie, ale do czasu wynalezienia długich plecionych lin stalowych w 19. wieku, nigdzie nie zbudowano podobnej konstrukcji. Niestety nie wiadomo jak długo kolejka Wiebego działała.