Dlaczego międzywojenne Ministerstwo Komunikacji postanowiło powołać Komisję Językową? I jakie miało być jej zadanie?
Po okresie rozbiorowym koleje, podobnie jak i inne działy gospodarki narodowej, odziedziczyły dokumenty techniczne, przepisy, instrukcje, itp w językach obcych, głównie po niemiecku. To samo było z kadrą zawodową: w większości początkowo w pracy posługiwała się niemieckim, bo studiowała czy praktykowała w Niemczech lub Austrii.
Było rozsądne, i ambicjonalnie ważne, by obcą terminologię zastąpić polską. I to właśnie było celem Komisji Językowej. Jej przewodniczącym został Inż, dr. Aleksander Wasiutyński, profesor Politechniki Warszawskiej, specjalista w dziedzinie kolejnictwa, i pionier w zakresie badania toru podczas jazdy pociągów.
Oficjalny komunikat ogłoszony w 1931 roku mówi:
Komisja Językowa Ministerstwa Komunikacji jest ciałem doradczem Ministerstwa w zakresie językoznawstwa i terminologii i ma za zadanie: 1) czuwanie nad czystością języka polskiego przez usuwanie z języka urzędowego wyrazów i wyrażeń niewłaściwych i podawanie zamiast nich wyrazów i wyrażeń, odpowiadających duchowi języka polskiego, 2) ujednostajnienie terminologii i podawanie w zakresie kolejnictwa równoznaczników terminów obcych.
Oto dokumenty opublikowane przez Komisję:
- Spis terminologiczny nr 1 terminów odnoszących się do urządzeń nastawczych i blokowych (terminy niemieckie i odpowiedniki polskie)
- Spis nr 2 wyrazów i wyrażeń obcych lub nieodpowiadających duchowi języka polskiego, których używać nie należy, z podaniem wyrazów i wyrażeń właściwych [część 1]
- Spis terminologiczny nr 2 terminów odnoszących się do spraw: ogólnych i osobowych, finansowych, handlowych, ruchowych, drogowych, mechanicznych i zasobów
- Spis terminologiczny nr 3 terminów odnoszących się do spraw: ogólnych i osobowych, finansowych, handlowych, ruchowych, drogowych, mechanicznych i zasobów
- Spis terminologiczny nr 4 terminów odnoszących się do urządzeń nastawczych i blokowych (terminy niemieckie i odpowiedniki polskie) [pędnia, napęd i nastawianie zwrotnic, rygle zwrotnicowe, semafory, zapory torowe i wykolejnice, pedały szynowe, nastawnica, bloki,
- Spis wyrazów i wyrażeń obcych lub nieodpowiadających duchowi języka polskiego, których używać nie należy, z podaniem wyrazów i wyrażeń właściwych [część 2]
Nie wszystkie „wyrazy i wyrażenia obce lub nieodpowiadające duchowi języka polskiego” przyjęły się. Oto przykłady:
wyrażenie nieprawidłowe według Komisji | wyrażenie zalecane przez Komisję |
---|---|
Prześwit mostu | Otwór mostu |
Inwestycja | Nakład |
Wąż hamulcowy | Kiszka hamulcowa |
Ogrzewanie centralne albo skupione | Ogrzewanie ześrodkowane |
Metro | Kolej miejska |